Waarom de boerentraditie telt bij het maken van duurzame keuzes

In ons project Natural Farm Lab duiken drie kunstenaars in de wereld van natuurlijke veehouderij. Dat klinkt misschien makkelijk, maar is dat ook zo? We spraken met kunstenaar Martina Florians over wat het betekent voor een boer om eerste of vijfde generatie boer te zijn, en hoe dit hun al dan niet duurzame keuzes beïnvloedt.

Natuurlijke veehouderij, hoe ben je dat onderwerp bij de horens gevat?

Bij het horen van de term ‘Natuurlijke Veehouderij’ was mijn initiële gedachte eigenlijk: “zijn boeren dan niet duurzaam? Iedere boer wilt immers toch goed voor zijn land en dieren zorgen?” Ik ben daarom boeren gaan interviewen, in totaal zo’n vijftien. Ik wilde de dillema’s van een boer in kaart brengen, zoals wanneer ze bijvoorbeeld een nieuwe stal nodig hebben. Op deze manier wilde ik erachter komen welke keuzes zij maken en hoe ze tot die keuzes komen.

Wat waren je bevindingen uit deze interviews?

Wat mij vooral opviel is dat het maken van keuzes in het boerenbedrijf worden bepaald door vier zaken: de financiële middelen, de familietradities, de erfbetreders en het boerenverstand. Dit is een heel interessant knooppunt, want hoe maak je in die vier ‘krachten’ nou de duurzame keuze? Ik ben op zoek gegaan naar de vrijheid van een boer tussen de krachten van erfbetreders, overheid en consumenten. En die vrijheid zit in het eigen familieverhaal. In het eigen verhaal, waar verder niemand over kan adviseren. Daarom wil ik die familiegeschiedenis ruimte en aandacht geven zodat een boer zijn eigen koers uit kan zetten, als schakel tussen de voorgaande en toekomstige generaties. Het maken van een keuze – zoals een bepaalde stal die je wilt bouwen of het voer wat je gebruikt – heeft namelijk veel consequenties voor een boer. Daarnaast is het voor boeren vaak ook helemaal niet helder wat nou de meest duurzame keuze is. Ik ben er in deze fase achter gekomen dat overstappen naar natuurlijke veehouderij een heel complex geheel is.

Wat is jouw grootste uitdaging in dit project?

Om die complexiteit op tafel te krijgen, met alle facetten en consequenties. Om dit te doen heb je de boeren nodig, maar ook de stichting. Daarom ben ik teruggegaan naar de stichting Natuurlijke Veehouderij en heb ik aan hun gevraagd: “wat moet een boer doen om natuurlijk vee te houden?” Hier kwam ik erachter dat zij dit eigenlijk ook niet goed weten. Op een hoger niveau wel, zoals: sterke rassen fokken, een goede melkkwaliteit leveren en een zorgen voor een vruchtbare bodem. Maar praktisch wordt dit nog niet goed vertaald naar hoe een boer zijn keuzes maakt. Er is geen flowchart of zoiets, of een toolkit. Dat maakt het extra lastig praten, omdat de keuzes en consequenties niet zichtbaar zijn.

Wat is je volgende stap?

Ik wil graag het gesprek faciliteren over deze duurzame keuzes, want voor het nemen van een besluit zijn de boeren toch voornamelijk daarop aangewezen. Ik ben er ook over uit hoe dat gesprek gefaciliteerd kan worden. Ik gaf een presentatie bij Stoppelhane in Raalte, dat is een symposium over innovatie in de landbouw en veeteelt. Wat me intrigeerde was de generatie waartoe een boer behoorde. Want wordt er eigenlijk anders over een dilemma nagedacht als een boer uit een langere traditie van boeren komt? Zou je het dilemma dan als het ware kunnen uitspreiden over de toekomst voor de kinderen, en zou je de kennis en wijsheid van voorouders kunnen inzetten? Leidt dat dan ook tot een andere keuze, zo’n besef van generatie? Het antwoord daarop is ja, het voelt inderdaad echt anders voor boeren!

Hoe ga je dat precies doen?

Ik wil boeren hun trots teruggeven, en ik wil dat ze trots zijn op hun familieverhaal. Daarom wil ik een instrument ontwikkelen om voor besluiten ten rade te gaan in de geschiedenis en de toekomst van het bedrijf en de familie. Dat betekent dat boeren meer inzicht krijgen, en daardoor ook anders zullen omgaan met dilemma’s en het vertellen van hun verhalen. Op dit moment zijn die nog vaak erg technisch, ze gaan over machines, nitraatgehaltes en technieken. Met dit instrument wordt er juist een groter verhaal blootgelegd dat voor meer verbinding zal zorgen voor boeren onderling en met consumenten en coöperaties. Ik denk dat daar veel behoefte aan is, en dat keuzes anders uit zullen vallen. Maar de impact ligt bij de boeren zelf als ze hiermee aan de slag gaan met families en gezinnen, daar zit de impact. Op het moment dat je besluiten nu neemt waar rekening is gehouden met de komende 5 generaties zijn het waarschijnlijk duurzame(re) besluiten.

Heb je voorbeelden van concrete resultaten van je tool bij boeren?

Er was een man, hij was een boerenzoon en zijn broer heeft het familiebedrijf overgenomen. Eigenlijk zit hij nu zonder opvolging. Traditioneel is het altijd een gemengd bedrijf geweest, zo werd er naast vee houden ook tabak geteeld, of was de boer een molenaar. Nu is het gespecialiseerd. De broer zou eigenlijk graag aan natuurbeheer willen doen op zijn boerderij, maar kwam daar niet mee verder. Toen naar aanleiding van ons gesprek het inzicht kwam dat een gemengd bedrijf past in de traditie ging er een wereld voor hem open, het hoeft niet in 1 keer, het kan ook gemengd zijn! Je zag hem kijken, dat is het! Voor mij is dat een perfect voorbeeld van kijken naar je voorouders en putten uit traditie.

Een ander voorbeeld is een dame die vertelde dat ze eigenlijk een stoppende boerin is, en daarom liever niet mee wilde doen aan het gesprek. Tegenover ons stond een boer die 6 jaar geleden was gestopt, en hij herkende zich in de vrouw. Ze raakte in gesprek en de emoties liepen hoog op. Uiteindelijk vlogen ze elkaar in de armen, erg mooi! Dat zijn heftige processen, en die wil ik op gang brengen.

Hoe ver ben je nu?

Tijdens Dutch Design Week heb ik mijn eerste versie getest! Het was analoog, heel simpel op een A-3. Ik had wat onderwerpen en termen opgeschreven waar iedereen het meteen mee oneens was. Voor het woord ‘generatie’ wilde iemand liever ‘opa’ invullen, en de ander had meer behoefte aan een tijdslijn. Vanaf nu zal ik letterlijk langs een aantal keukentafels gaan om deze gesprekstool te verfijnen. In december wil ik de vierde versie opleveren en zal ik hem presenteren.

Bekijk hier het filmpje van Martina!

Wil je meer weten over het Platform Natuurlijke Veehouderij en Natural Livestock Farming ? Ga naar de websites http://natuurlijkeveehouderij.nl en http://www.naturallivestockfarming.com