Ontwerper Sietske Klooster ontwikkelt transitiemodel

Als onderdeel van haar praktijk als ontwerper startte Sietske Klooster in 2012 een promotieonderzoek. Ze onderzoekt de rol van de creatieve industrie in grote veranderingen in het agrifoodsysteem. In het afgelopen half jaar verbreedde ze haar inzichten in samenwerking met Agri meets Design.

Sietske Klooster. Foto: Nichon Glerum

Wat ze ontwerpt, wil Klooster graag meteen in de praktijk toegepast zien. ‘Als iemand door mijn werk iets wil veranderen, ergens in wil investeren, dan heb ik mijn doel bereikt’, zegt Klooster. Ze is dan ook bewust de rol van ontwerper vanuit de ontwerppraktijk gaan onderzoeken.

Melksalon als casus

Klooster studeerde in 2003 af als industrieel ontwerper in Delft en werkt sindsdien als zelfstandig systeemontwerper. Ze werkte daarbij al veel samen met de faculteit Industrial Design van de TU/e. In 2012 startte ze met de Melksalon, als casus voor haar promotieonderzoek. Het is daarmee een combinatie van etnografisch onderzoek, waarbij je deel uitmaakt van de omgeving die je beschrijft, en autobiografisch onderzoek, waarbij kennis uit je eigen leven iets toevoegt aan het begrip van een grotere ontwikkeling.

De Melksalon begon vanuit de vraag: kan ik de zuivelsector in beweging brengen om technieken te ontwikkelen waarin de steeds wisselende samenstelling van melk tot zijn recht komt, zodat je het werk van de boer kunt gaan proeven en waarderen? Een combinatie van sociale en technologische innovatie dus.

‘De samenstelling van melk varieert door de manier waarop de boer met zijn land, dieren en de seizoenen werkt’, vertelt Sietske. ‘Die verschillen worden nog sterker in de verwerking naar zuivel.’ Via MelkSalons liet Klooster melk en zuivel proeven van verschillende boeren, koeien, natuurlijke cycli en landschappen. Daarmee haalde ze de boer uit de anonimiteit. Klooster trok ermee door Nederland.

Stroomversnelling

In 2013 werd ze benaderd door Helen Kranstauber van campagnebureau Food Cabinet, die haar Melksalon had gezien op Oerol: of ze wilde samenwerken met Agri meet Design. Dit samenwerkingsverband tussen FoodUp!, ZLTO en het ministerie van LNV was net gestart, met als doel om vernieuwing van het voedselsysteem op een creatieve manier aan te gaan jagen. Kloosters werk kwam daarmee in een stroomversnelling. ‘Ik ontmoette daar ook Rob Denissen van de Piet van Meintjeshoeve in Heukelom, die inmiddels de Smaak van Hier is begonnen. Hij vertelde dat zijn gedachten over veranderingen op zijn bedrijf na een sessie met een ontwerper die zijn ideeën verbeeldde en zo eindelijk voor hem handen en voeten gaf. Ook ontmoette ik er Marjon Krol van ZLTO. We zijn al die jaren met elkaar blijven wisselwerken.’

Rob Denissen

Toen Agri meets Design dit jaar wilde gaan terugkijken op zeven jaar werk, was ik net een jaar bezig om terug te kijken op mijn eigen praktijk met de MelkSalon en een transitiemodel te ontwikkelen voor de samenwerking van de creatieve industrie en de agrifoodwereld. Mijn missie was inmiddels geslaagd, ik had de Lely Orbiter mee helpen ontwikkelen vanuit mijn gedachtegoed, voor melkverwerking op de boerderij. Door het vergelijken van mijn werk met de trajecten waarbij Rob en Marjon betrokken waren, kon ik mijn transitiemodel breder trekken.’

We zetten vast een aantal ingrediënten van het transitiemodel voor je op een rij:

1. Kijk niet naar een periode van een of twee jaar, maar naar veel meer jaren, een jaar of zeven tot tien, want transities lopen over langere termijn. ‘Ik bouwde zelf zeker twee tot drie jaar mijn kennis en netwerk uit via mijn proeverijen, voor ik concreet inzicht kreeg in hoe tot een nieuw systeem te komen.’ Zij had dus zelf ook de weg niet meteen gevonden.
2. Het is geen afgebakend proces zoals het verbeteren van het ontwerp van een koffiezetapparaat. ‘Transities gaan om grote veranderingen. Ontwerpers bieden geen pasklare oplossing maar nemen je mee’, legt Klooster uit. ‘Ze geven vorm aan het veranderingsproces en helpen zo verandering mogelijk maken. Je moet erin duiken, in het vraagstuk en jezelf, en wisselwerking en orde in de chaos zoeken. Ontwerpers kunnen hierbij vraagstukken vertalen naar beelden en mogelijkheden.’
3. Er is een trekkersrol, en tegelijkertijd vormt zich om die trekker een netwerk dat beweegt. Mensen ontmoeten elkaar, pikken iets in dat proces op en gaan daar zelf weer mee verder. Er ontstaat dus kruisbestuiving en er ontwikkelen zich steeds meer ideeën. ‘Er is daarmee niet één resultaat, er zijn allerlei spin-offs en bijvangsten. Er ontstaat energie, zoals melkveehouder Rudi Freriks in zijn column in Nieuwe Oogst in november ook beschrijft. En zonder energie geen beweging.’
4. Waarom het goed werkt tussen boeren en designers is omdat boeren en ontwerpers allebei hands-on doeners zijn. ‘Boeren hebben down-to-earth-vragen en dat zijn heerlijke vragen voor ontwerpers om hun tanden in te zetten’, zegt Klooster. ‘Doordat boeren zitten te wachten op nieuwe perspectieven ontstaat een mooie resonantie.’

Een bijvangst van haar onderzoek is dat ze, door het ontrafelen van hoe voedseltransitie op de lange termijn werkt, daar ook Agri meets Design van kan laten profiteren. Het werkt het beste, ontdekte Klooster, om aan het begin van het proces, als een boer nog weinig verder komt dan ‘ik wil iets anders’, een kunstenaar in te zetten. ‘Die samenwerking opent nieuwe perspectieven voor de boer.’

Rudie is eigenaar van melkveebedrijf Freriks en de Achtermaate. Hij ontmoette designer Sietske voor het eerst tijdens oogstfeest Stöppelhaene.

Behoefte verschilt per fase

Later in het proces, als zich om de boer een netwerk heeft gevormd, zijn co-designers belangrijk. En als de innovatie op gang is heb je het meest aan een creative consultant. ‘Zoals ik er een was voor Orbiter’, zegt Klooster. ‘Lely was al bezig met verwerkingstechnologie direct achter de melkrobot, ik daagde hen uit daar scheiding in verschillende melksamenstellingen aan toe te voegen.’ Boer Guus van Roessel koos voor scheiding op koeienfamilies, maar iedere boer kan daarin zijn eigen keuzes maken.

Proefschrift

Afgelopen jaar is Klooster als onderdeel van haar promotieonderzoek al aan het modelleren geweest. Komend jaar staat vooral in het teken van schrijven; over een jaar moet haar proefschrift er liggen. Of liggen: hoe haar proefschrift eruit komt te zien staat nog niet vast. ‘Praktisch gezien moet ik een aantal wetenschappelijke publicaties hebben, en instemming van de leescommissie, maar ik wil ook een toegankelijke versie voor ontwerpers en professionals in de agrifood. Een standaard boekje over mijn onderzoek dat niemand vervolgens leest, daar doe ik het niet voor.’ Ze werkt daarom aan een publicatie met verschillende media, die online te vinden zal zijn.

Animatie transitiemodel

Op de Dutch Design Week presenteerde STUDIO Agri meets Design al drie minidocumentaires die samen kijkers een beeld van het transitieproces geven en bij boeren en ontwerpers herkenning oproept. Klooster regisseerde het drieluik, om hiermee de overlappende kenmerken tussen de praktijken te laten zien. Op dit moment werkt Klooster een animatie over haar transitiemodel. Ze verwacht hem binnenkort te publiceren en in combinatie met het drieluik bekeken kan worden. ‘Een theorie uit de praktijk’ gaat deze heten. Een ruwe versie van de animatie was al te zien bij STUDIO Agri meets Design op de Dutch Design Week.