Landschapsverandering tijdens de picknick

In het gesprek over duurzaamheid loopt de biologische sector vaak voorop, in de verbreding van het gesprek spelen er echter nog genoeg vragen. In het traject ‘hoe lokaal is lokaal bij biologisch’ hebben drie boeren hun vragen ingebracht en een jaar lang samen met een kunstenaar opgelopen. In een jaar tijd leerden de kunstenaars de boeren kennen, verkenden ze hun uitdagingen en behoeften en vertaalden ze dit naar een concreet concept. De vraagstukken gaan allen over lokale processen en korte ketens, de resultaten brengen inzichten vele malen groter dan dat. We praatten na met Rick en Arjuna van De Melkbrouwerij en creatief designer Allard Medema.

De casus

De Melkbrouwerij is en kleinschalig biologisch melkveebedrijf met 45 koeien in Lettele. Een klein gedeelte van de melk wordt op het bedrijf tot bijvoorbeeld yoghurt en kefir verwerkt. Vier jaar geleden hebben Rick en Arjuna het bedrijf overgenomen en ze hebben vooral geïnvesteerd in kleinschaligheid, met de nadruk op aandacht voor omringende natuur, landschap, bodem en dierenwelzijn. Ze willen een bedrijfsvoering met de landschappelijke kwaliteiten zoals die er vroeger waren, op hedendaagse wijze.

Hun vraagstuk: Hoe kunnen we de consument bewust maken dat ze met hun keuze voor producten invloed hebben op het (lokale) landschap, dus dat wat je eet heeft invloed op het landschap?

Actief stilstaan

Rick is niet zomaar een deelnemer aan een traject van Agri meets Design; hij is namelijk boer met een studieachtergrond op de Kunstacademie. Waar voor veel boeren-deelnemers de meerwaarde van een samenwerking met een kunstenaar zit in het leren kijken door een andere bril, is dit iets waar Rick toe opgeleid is. Tóch meldde hij hun bedrijf direct aan voor het ‘Hoe lokaal is lokaal bij biologisch’-traject toen hij ervan hoorde. “Ik heb zelf de Kunstacademie gedaan en ben nu boer, maar ben altijd op zoek naar hoe ik de verbinding tussen die twee kan maken. Het is als boer een uitdaging om buiten de dagelijkse werkzaamheden te stappen; je raakt afgestompt door de hoeveelheid van het dagelijkse werk.” Hij voegt er snel aan toe dat álle boeren altijd creatief zijn, bijna dagelijks kom je iets op het bedrijf tegen dat opgelost moet worden met beperkte tijd en middelen. Kunst en het boerenleven gaan daarom goed samen en omdat het makkelijk is om in het dagelijks werk te blijven hangen in de praktische kant kan een samenwerking met een kunstenaar een stok achter de deur zijn om een stap terug te nemen van het dagelijkse werk en ruimte te maken voor creativiteit.

Na de matchmaking bijeenkomst hadden Rick en Arjuna direct de voorkeur om met Allard samen te werken. “Als we er voor gaan om tijd te investeren in een project, dan willen we er ook helemaal voor gaan.” De aparte projecten van Circus Engelbregt spraken hen daarom aan, mede vanuit de overtuiging dat hun grensverleggende manier van werken in een samenwerking het meest vernieuwing kan brengen. En dat bleek te kloppen; de impact van de samenwerking zit echter niet zozeer in hetgeen dat nu concreet is opgeleverd, maar in de potentie van de tientallen ideeën die in de brainstorms zijn ontstaan. Tal van ideeën waren niet haalbaar om binnen de duratie van dit traject tot uitvoer te brengen, maar kunnen eventueel op een later moment gerealiseerd te worden. Allard vertelt dat de brainstorms bijzonder effectief waren: “door Ricks achtergrond met creatief denken hadden we soms maar een paar woorden van elkaar nodig om te begrijpen wat de ander bedoelde en weer tot nieuwe ideeën te komen. We staken elkaar echt aan!”

De uitkijktoren van Lettele

Rick en Arjuna zijn al en tijd bezig om het landschap te veranderen met hun manier van boeren. Ze plaatsen bijvoorbeeld houtwallen en planten bomen. Het winnen van de prijsvraag ‘Brood en Spelen’ heeft een impuls gegeven aan de snelheid van deze ontwikkelingen en de impact ervan. “Ik zag een kaart die stamde uit 1900 en het landschap is onherkenbaar veranderd. Waar het landschap toen uit postzegels bestond van stukken grond met verschillende doelen met stukken ongerepte natuur ertussen, lijkt die natuur veelal verdwenen en is van postzegels nauwelijks nog sprake” vertelt Rick. Met de aanpassingen aan het landschap herstelt de Melkbrouwerij kwaliteiten van het landschap zoals het ooit was en ondersteunt zij biodiversiteit.

Hoe het landschap eruit ziet, en hoe het verandert door de ingrepen van de Melkbrouwerij, kun je duidelijk zien vanaf de gestapelde picknicktafels die door Allard en zijn collega’s op de boerderij zijn neergezet. Bovenop de toren picknicktafels kom je bij van de klim met een verrekijker in de hand en 360-graden uitzicht op het land. Vanwege veiligheidsredenen moet Rick of Arjuna erbij zijn wanneer iemand de klim maakt en dat komt goed uit; zo kunnen ze mensen helpen begrijpen wat ze zien, wat daar zo bijzonder aan is én ontstaat er vaak een goed gesprek. De passie en liefde waarmee Rick en Arjuna over het bedrijf praten, heeft indruk gemaakt op Allard. De inzet van de picknicktafels maakt dan ook gebruik van hun grote kracht; ze kunnen hun eigen verhaal enorm goed vertellen.

“Boeren zijn natuurbeheerders. Wat ik als boer doe heeft direct invloed op mijn omgeving. Dat besef ik me al langer en ik wil daar als boer graag verantwoordelijkheid voor nemen.” Arjuna

Door de acties en plannen van de Melkbrouwerij verandert het landschap rondom het bedrijf snel. Deze verandering blijft echter nu nog beperkt tot de boerderij. De handen van Rick en Arjuna jeuken om ook boeren in hun omgeving de meerwaarde te laten zien; samen bereik je nu eenmaal meer. Hier kunnen ze zich nu alleen niet gericht voor inzetten omdat je als ondernemer eenmaal niet veel onbetaalde taken naast het dagelijkse werk kunt oppakken. Wel zijn er plannen in de maak voor een reeks inhoudelijke bijeenkomsten op het erf waarin het voedselsysteem besproken wordt, ook de agrarische kant wordt hierbij betrokken en levert hopelijk betrokkenheid van boeren op. Rick en Arjuna bewijzen dat met een creatieve en ondernemende instelling veel bereikt kan worden.

In samenwerking met BioNext en Kunstenlab werden drie kunstenaars gekoppeld aan drie agrarische ondernemers voor het traject ‘hoe lokaal is lokaal bij biologisch’. De resultaten werden gedeeld op de BioBeurs 2020.