Aardbei belevingen
Begin maart kwamen de deelnemers van FoodLab teeltondersteunende voorzieningen (tov) voor de laatste keer samen. Dit FoodLab was anders dan anders, met slechts drie sessies. Door deze opzet was het FoodLab in wezen een ideeëngenerator, bedoeld om te inspireren om met andere ogen naar de sector te kijken en discussie aan te gaan hoe we met ons landschap omgaan. Het eindresultaat is een reeks uiteenlopende concepten, met stuk voor stuk een grote potentie voor impact; ze vormen een startpunt voor verdere samenwerking. Het werk van de ontwerpers zet aan tot verwondering, prikkelt de zintuigen en nodigt uit tot interactie tussen telers en hun omgeving.
FoodLab tov ging eind 2020 van start, we begrepen namelijk van de zacht fruit sector dat we het moeten hebben over tov. Tijdens het FoodLab dook een groep ontwerpers, telers en toeleveranciers in de mogelijkheden en onmogelijkheden van tov.
Tov zijn de vaak zichtbare, vaak grotendeels plastic, hulpmiddelen voor teelt van bijvoorbeeld zacht fruit, boomkwekerijproducten en teelt met fruitbomen. Vanzelfsprekend hebben deze hulpmiddelen een functie zoals het afweren van vogels, reguleren van temperatuur, het minimaliseren van waterverbruik of gewasbescherming. Dit zijn echter inhoudelijkheden die het oog van de gemiddelde consument niet ziet. Er is daarom een groeiende scepsis jegens deze hulpmiddelen en dat wordt weerspiegeld in lokaal beleid. Het is een goed moment om in tov te duiken: wat zijn uitdagingen, kansen en mogelijke innovaties?
Ontwerpers: Christien Meindertsma, Fides Lapidaire, Jord den Hollander, Lieke Frielink, Marnix van de Vijver, Mitch van Veldhoven en Rosa van der Kamp
Telers: Erik Peeters, Jan van Meer, Mark van Aert, Niels Huismans en Stef Buiks
Toeleveranciers: Sebastiaan Smeur (Meteor Systems) en Twan van den Brand (CLTV)
De laatste bijeenkomst: eindresultaten
We komen bijeen op een dinsdagavond, de ontwerpers hebben allemaal hun pitch voorbereid. Het is echter een werkatelier, dus we worden in de introductie allemaal voorbereid op het feit dat we de komende drie uren samen gaan werken. De input van telers, toeleveranciers en partners is wederom onmisbaar.
Het FoodLab draait in de kern om het verbinden van belevingswerelden. En daar slaagt de groep al enorm in. Van telers horen we terug dat de vragen van ontwerpers hen verrast hebben en hen helpen om met een andere blik naar hun bedrijf te kijken. Ontwerpers hadden een beeld bij tov toen ze aan dit traject begonnen, dat beeld is nu verrijkt met een hoop kennis en verwonderingen. Een verwondering die terugkeerde is bijvoorbeeld de diversiteit aan aardbeienrassen waar je als consument nauwelijks (of nooit) iets van ziet.
Jord – Gelaagd Landschap
Jord gaat in op de harde scheiding tussen stad en land, consumptie en productie, efficiëntie en recreatie. Het lijkt één groot misverstand te zijn. De consument laat bezorgers af en aan rijden en wil aardbeien op het kerstmenu, maar is verbaasd als het landschap vol distributiecentra en kassen staat wanneer hij er wil recreëren. Andersom is de teler zo bezeten van de pracht van zijn eigen product, dat de wensen van de consument soms vergeten lijken te worden.
Jord stelt voor om Planeet Aardbei in het leven te roepen. Een platform dat iedereen verenigt die iets met de aardbei te maken heeft. Het platform is bedoeld om begrip te kweken, partijen bij elkaar te brengen en toont de kwetsbaarheid van een sector die zelf zoekende is. Jord ziet een platform voor zich dat innovatie bundelt, onderzoek doet, zich actief bemoeit met thema’s als energietransitie en arbeidsmigranten en ook kijkt naar functionaliteiten buiten aardbeiteelt; zoals het omtoveren van huisvesting van seizoenswerkers tot b&b’s buiten oogsttijd.
Het doel is te streven naar een gelaagd landschap waar functies als voedselproduktie, distributie, wonen en recreeeren met elkaar in plaats van naast elkaar worden ontwikkeld.
De feedback van de groep nodigt uit tot nadenken over de vorm waarin het platform opgezet wordt: het zal mogelijk iets exclusiefs moeten hebben om leden aan te trekken en de samenwerking zal actief gefaciliteerd moeten worden. Een volgende stap is nadenken over de hoofdrolspelers en kartrekkers.
Christien – Wilg en Aardbei
In samenwerking met een timmerbedrijf (Kuperus & Gardenier) is Christien bezig met een langlopend project over wilgentenen. Wilgentenen bieden de potentie om zichtvriendelijke structuren te ontwerpen. Deze manier van bouwen biedt een mooie kans voor telers om hun tov een compleet andere uitstraling te geven. Christien zou graag een concrete samenwerking aangaan om tot prototypes te komen.
Samen doorwerken aan het concept – Er zijn twee duidelijke vervolgstappen te onderscheiden: onderzoek naar toepasbaarheid en ontwikkelen van een catalogus met ontwerpen. De uitdaging die gesteld wordt aan een catalogus is dat ontwerpen een zeer beperkte mate van standaardisering zullen kunnen hebben omdat telers hun eigen draai aan de ontwerpen zullen willen geven. De tov-makers zijn echter gewend om op die manier te werken dus wellicht kan deze kennis gedeeld worden. Een voor de hand liggende eerste implementatie is volgens Twan een toepassing als windscherm.
Fides – Kaskathedraal
‘Dat wat je ziet, bepaalt heel veel,’ was een eerdere uitspraak van een teler. Hierop aansluitend stelt Fides voor om schoonheid en gemeenschap toe te voegen aan het rijtje kernwaarden van aardbeienteelt. Met name gemeenschap is functioneel voor het verbeteren van de relatie van telers met de omgeving: het creëert eigenaarschap bij omwonenden en critici. Als vorm om dit te doen stelt Fides kaskathedralen voor, karakteristieke bouwwerken met een open uitstraling en aantrekkingskracht op de gemeenschap. Een plek om te schuilen, picknicken en spelen. Fides heeft al meerdere basisontwerpen klaarliggen.
Samen doorwerken aan het concept – In de samenwerkingsvorm die we met elkaar hebben afgesproken, volgen complimenten, vragen en feedback elkaar op. Het concept wordt positief ontvangen. Het is verrassend en lijkt haalbaar. De potentie van de permanente staat van het concept maakt indruk, evenals de mogelijkheid tot uitbreiding van het verdienmodel, impact op het regiobeeld en de diversiteit in ontwerpen waardoor een teler kan kiezen wat bij het bedrijf past. Concrete vervolgstappen zouden kunnen zijn om samen met een tov-maker naar een prototype te werken dat aan telers gepresenteerd kan worden.
De Koning
Mitch is opgetrokken met Marnix, Rosa en Lieke; ze zijn van mening dat er gewaakt moet worden voor een innovatie- en communicatieparadox. De communicatie-uitingen moeten daarom overeenkomen met de identiteit van de aardbei. Een duik in de ‘why’ zal moeten leiden tot een duidelijke communicatiestrategie.
Mitch – De Rijksinlichtingendienst
Mitch kiest voor een charme-offensief van de aardbei, middels een grote campagne. De campagne moet de aardbei-eter tot fan maken. Het gebruik van tov is integraal onderdeel van de campagne, consumenten zullen leren begrijpen dat voor ‘een mond vol zomer’ tov nodig is. Een dergelijke campagne zal breed gedragen moeten worden om haalbaar te zijn, telers voelen zich al aangetrokken tot de positiviteit.
Marnix – Op Audiëntie bij de Koning
Marnix zoekt de relatie tussen consument en teler dichter bij huis. Door de teler tot gastheer te maken, kan het erf een mooie plek worden om aan relaties met omwonenden te werken. Marnix pakt de theorie van de belevingseconomie erbij en combineert graag de meest aantrekkelijke waarden. Zo wordt het erf een plek waar mensen graag komen én informatie opdoen.
Samen doorwerken aan het concept – De groep ziet potentie om er een jaarlijks terugkerend evenement van te maken en adviseert ondersteuning bij de gespreksvoering in te zetten om het meest uit de bijeenkomsten te kunnen halen.
Rosa – De Mantel van de Zomerkoning
Korona, Santana en Gariguette.. Er is een grote diversiteit aan aardbeirassen waar de consument nauwelijks weet van heeft. Elk van deze rassen biedt de kans om er een identiteit omheen te creëren. Rosa stelt voor om elk ras een ‘familie’wapen te geven. Een wapen kan fungeren als herkenningsteken en straalt luxe uit. Het ontwerp van een wapen biedt ook bij uitstek kansen om over historie en kenmerken te vertellen.
Samen doorwerken aan het concept – De groep ziet een mogelijkheid om de concepten van Fides (kaskathedraal) en Rosa te combineren en gezamenlijk met een breder leisure programma op te pakken. Zo kan lokaal toerisme gestimuleerd worden doordat de aardbeiensector een grote aantrekkingskracht organiseert.
Lieke – Het Landgoed van de Koning
Een betekenisvolle inpassing van tov’s in het Brabantse landschap kenmerkt het werk van Lieke. Tijdens de eerste bijeenkomst op een teeltbedrijf had ze de associatie met de hortus conclusus, de omsloten tuin, met als binnenwereld de kwetsbare aardbeienteelt beschermd tegen de natuurinvloeden, en als buitenwereld het Brabantse landschap. De klassieke omsloten tuin, meestal omheind met haag of muur, vertelt een verhaal van het in cultuur gebrachte stuk grond, heeft iets mystieks en de ervaring van de bezoeker is een integraal onderdeel. De kernwaarden van het concept nam Lieke mee naar de 21e eeuw en paste ze toe op de aardbeienteelt.
Lieke ziet een serie groene randen voor zich die samen zorgen voor een zachte inpassing van het perceel in de omgeving ‘waar de binnenwereld van de teler en de buitenwereld van het Brabantse landschap elkaar ontmoeten’. De invulling van de randen heeft een duidelijk doel. Bijvoorbeeld het toegankelijk maken van meer grondgebied voor publiek of het aansluiten op een bestaande (paden) structuur, maar ook het vergroten van de biodiversiteit, het product van de teler uitdragen of bijvoorbeeld interactie met de bezoeker. De randen rondom het perceel vertellen zo samen een verhaal dat gaat over de teler, zijn product en de omgeving waarin het bedrijf gevestigd is. In het voorbeeld van het ommetje bij een van de telers is gebruik gemaakt van zijn bestaande amfibieënpoel en een haag waar nauwelijks onderhoud aan gepleegd zou hoeven worden.
Samen doorwerken aan het concept – In de samenwerkingsvorm die we met elkaar hebben afgesproken, volgen complimenten, vragen en feedback elkaar op. De eerste reacties zijn lovend, woorden als idyllisch, inspirerend, verrassend en toepasbaar vallen. Maar er is ook een andere eerste associatie: schaamgroen. Een negatieve associatie die te maken heeft met het verstoppen van glastuinbouw. De invulling van Lieke staat daar echter compleet los van en resulteert in een prachtige wandeling. Ook sluit het aan bij het principe van groencompensatie: gemeenten stellen dat vaak als voorwaarde voor uitbreiding. Daarmee hebben de meeste telers al elementen op het bedrijf die als basis voor een diverse route gebruikt kunnen worden. Een van de telers wil een nieuw bouwblok en staat ervoor open om de groencompensatie uit te breiden met eventueel vergroeningssubsidies om zo een mooie stop op ‘zijn ommetje’ te creëren.
Van verbeelding naar uitvoering
Nu de eindresultaten gepresenteerd zijn en de groep deze doordacht en doorontwikkeld heeft, gaat er een evaluatie plaatsvinden met telers en toeleveranciers. De ambitie is om te kijken welk van de ontwerpen haalbaar is en potentie heeft. Allemaal prikkelen ze de zintuigen en nemen ze ons mee in de kracht van verbeelding. We zijn alvast nieuwsgierig welk van de concepten we volgend seizoen kunnen aanschouwen in het Brabantse landschap.
