FoodLab Food Heroes

Vraagstuk

Volgens de FAO (Food and Agricultural Organization) wordt een derde van het voedsel dat wereldwijd wordt geproduceerd, verspild. Dit is een enorm verlies aan waardevolle hulpbronnen, zeker met het oog op de voedselvoorziening van de groeiende wereldbevolking. In Nederland gaat het dan om ongeveer 150 kilo per persooon per jaar. De laatste jaren is er steeds meer aandacht voor het onderwerp, waarbij de focus vooral ligt op het eind van de keten, bij de afzetkanalen (supermarkten, catering) en de consument. Maar ook aan het begin van de keten, in de agrarische productie en verwerking, treden veel verliezen en verspilling op. Denk hierbij aan 2^e en 3^e klasse groenten en fruit, en aan reststromen. Van prei komt bijvoorbeeld meer dan 50% van de plant niet in de supermarkt, maar wordt gecomposteerd; oesterzwamvoetjes zijn prima eetbaar, maar worden afgevoerd als veevoer; appels en peren die niet aan de juiste afmetingen en kleuren voldoen, komen niet als versproduct in de supermarkt. De oogstkosten van 2^e en 3^e klasse producten zijn vaak zelfs hoger dan de opbrengst, waardoor een deel hiervan nooit geoogst wordt.

Matchmaking

Aan het matchingsevent deden tien kunstenaars/ontwerpers mee met interesse en ervaring in biobased/circulaire vraagstukken met daaronder veel bekende namen: Chloé Rutzerveld, Christien Meindertsma, Jalila Essaïdi, Eric Klarenbeek, Tjeerd Veenhoven, Simone de Waart, FoodCurators, Lobke Meekes, Isaac Monté, en Doreen Westphal.

Tijdens speeddates kregen ze uitgebreid de tijd om kennis te maken met de boeren en hun vraagstukken.

Na het matchingsevent hebben boeren en kunstenaars hun voorkeuren mogen aangeven voor met wie ze verder aan de slag zouden willen gaan en daar zijn de volgende koppels uitgekomen:

• Charl Goosens (kwekerij GOVA van keukenlaurier) met Jalila Essaïdi
• Juanita de Jonge (fruitteler van appels en peren) met Lobke Meekes
• Anne van Rijsingen (Proverka) met Tjeerd Veenhoven
• Jan van Lierop, biologisch vollegrondstuinder in Mierlo. Met Isaac Monté
• Mariëlle van Lieshout, oesterzwammenkweekster in Liessel en Doreen Westphal

Deze vijf koppels zijn in 2017 aan de slag gegaan om creatieve oplossingen te ontwikkelen voor de 2^e klasse producten en reststromen van genoemde ondernemers. De kunstenaar is dan een bepaalde tijd op het bedrijf te gast, loopt mee, stelt vragen, kijkt evt. door de keten heen (verwerkers, verkoop) en ontwikkelt dan samen met de boer een voorstel voor een aanpak. In  de daarop volgende periode vindt het eigenlijke ontwerpproces plaats. Daarbij kan aan diverse vormen gedacht worden, van de ontwikkeling van een nieuw concreet product voor de consument, tot het maken van een prototype. Een tour met diverse presentatiemomenten is onderdeel van het project.

Onderzoek

De focus in de hele keten ligt op het eersteklasse product dat in de supermarkt verkocht kan worden. Alles wat niet aan de kwaliteitseisen van de supermarkt voldoet, wordt nauwelijks gewaardeerd, terwijl het vaak nog om prima eetbare producten gaat. Deze focus op een ‘smal’ deel van de productie, maakt ook dat boeren vooral gericht zijn op het produceren van zoveel mogelijk eersteklas product en weinig interesse hebben voor het 2^e of 3^e klasse product of reststromen. Deze kosten vaak namelijk alleen maar geld. Om ook deze producten te benutten zijn oplossingen nodig waarbij meerwaarde wordt ontwikkeld voor deze producten. Een omslag in het denken is nodig om deze eenzijdige focus op de waardering van voedsel te veranderen. De Food Heroes die hiermee aan de slag gaan bewegen eigenlijk tegen de grote stroom van het huidige efficiency-denken in.

Concept

Laurierpleisters

De eerste concepten zijn inmiddels bekend! Charl van Kwekerij GOVA liet Jalila Esseidi aan de slag gaan met laurierbladeren. Zijn invalshoek was om de medische kwaliteit van laurier te gebruiken voor het  Zo heeft zij een geheel eigen invalshoek gekozen vanuit de mythologie om de betekenis van laurier te ontleden, lees haar blog hier. Op dit moment wil Jalila de geneeskrachtige olien in laurier gebruiken voor medische doeleinden. Haar ontwerp richt zich nu bijvoorbeeld op een pleister die geheel bestaat uit het restafval van laurier, inclusief een van nature helende werking dus.

PLANTI15

Oesterzwamkweekster Marielle van Lieshout en ontwerpster Doreen Westphal storten zich op de oesterzwamvoetjes die overblijven na de oogst, en nu onverkoopbaar zijn. Ruim een zesde van de totale opbrengst per kilo raakt nu verloren doordat de voetjes geen bestemming hebben, terwijl ze bomvol eiwitten en nutriënten zitten. Lees over hun zoektocht naar een nuttige verwaarding in het artikel Chips van Oesterzwamvoetjes. Uiteindelijk ontwikkelde Doreen de PLANTI15, de eerste plantaardige worst waarmee Marielle de supermarkten hoopt te veroveren! Het is nadrukkelijk de 15 om aan te geven dat op een even groot stuk land 15 keer meer eiwitten gewonnen kunnen worden met plantaardige teelt dan met veeteelt. Een stuk efficiëntere omzetting van grondstoffen dus.

Preipapier

Jan van Lierop is één van de grootste biologische groentetelers van Nederland. Hij exporteert het grootste deel van zijn oogst en is daarbij verplicht om de prei in een verpakking te leveren. Wat nu als er van zijn eigen reststromen prei een wikkel gemaakt kan worden? Dat is het experiment van ontwerper Isaac Monté: preipapier.

Plukgoed

In de supermarkt tref je juweeltjes van appels aan, maar ze zijn lang niet allemaal even lekker. Hoe kan het dat het aanzicht boven de smaak wordt verkozen vraagt appelteelster Juanita de Jonge? De supermarktschappen zijn volgens haar niet ingericht op de juiste principes. Ontwerpster Lobke Meekes ging aan de slag met de supermarktappel en laat haar voorbijgangers proeven van Plukgoed: appels van de derde pluk, want dat zijn de meest smaakvolle. Proef de aandacht van de teler die precies weet te oogsten op het smaakhoogtepunt!

Bio-Polymeer

De vezels die Proverka overhoudt na het extraheren van de groentesappen zijn bijzonder mooi van kleur. Ook zijn de vezels behoorlijk sterk. De eerste testen van ontwerper Tjeerd Veenhoven onderzoeken hoe deze vezels op de juiste manier vermengd kunnen worden met een bio-polymeer. Door bio-polymeer te smelten worden de vezels stevig met elkaar verbonden tot een bio-composiet, en dat is een veelbelovend uitgangspunt voor onze ontwerpen.

Presentatie

Alle Food Heroes presenteren hun ontwerp in The Embassy of Food tijdens Dutch Design Week 2017, onderdeel van het nieuwe, vierjaarlijkse World Design Event. Op het Ketelhuisplein bouwen we een grote kas waar we samen met andere partners o.a. een expositie in presenteren waar de Food Heroes onderdeel van zijn. Dus ben je nieuwsgierig naar de uitkomsten van deze anti-verspilling-pioniers? Kom een kijkje nemen van 21 tot en met 29 oktober, gratis toegankelijk! Klik hier voor meer informatie over The Embassy of Food. 

FoodLab Food Heroes is een initiatief van BKKC en ZLTO in samenwerking met Agri meets Design en met ondersteuning van de Provincie Noord – Brabant/ FoodUp! Brabant, Stuurgroep LIB en INTERREG NWE.